Trong đời sống sáng tạo hiện đại, việc kế thừa, phát triển và biến đổi các tác phẩm đã có sẵn để hình thành nên các tác phẩm phái sinh đang trở thành một xu hướng phổ biến, đặc biệt trong lĩnh vực văn học, nghệ thuật, truyền thông và công nghệ,… Tuy nhiên, không phải mọi tác phẩm được tạo ra trên cơ sở tác phẩm gốc đều đương nhiên được pháp luật bảo hộ quyền tác giả. Theo đó, vấn đề đặt ra, đâu là căn cứ để một tác phẩm phái sinh được hưởng sự bảo hộ của pháp luật về quyền tác giả? Bài viết này sẽ phân tích các điều kiện pháp lý để tác phẩm phái sinh được bảo hộ, làm rõ ranh giới giữa sáng tạo hợp pháp và hành vi xâm phạm quyền tác giả, từ đó cung cấp góc nhìn toàn diện cho các chủ thể tham gia hoạt động sáng tạo, chuyển thể và khai thác tác phẩm.
Tác phẩm phái sinh là gì?
Theo khoản 8 Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ 2005, tác phẩm phái sinh được quy định là tác phẩm được sáng tạo trên cơ sở một hoặc nhiều tác phẩm đã có thông qua việc dịch từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác, phóng tác, biên soạn, chú giải, tuyển chọn, cải biên, chuyển thể nhạc và các chuyển thể khác. Các tác phẩm phái sinh từ một tác phẩm gốc bao gồm:
- Tác phẩm dịch ra ngôn ngữ khác của tác phẩm gốc: là tác phẩm được dịch sang ngôn ngữ khác một cách sát nghĩa, không diễn đạt sai nội dung dựa trên nội dung của tác phẩm gốc.
- Tác phẩm phóng tác: là tác phẩm phỏng theo tác phẩm gốc, nhưng có sự sáng tạo về nội dung, tư tưởng… Tác phẩm phóng tác thường mang sắc thái mới, khác biệt so với tác phẩm gốc.
- Tác phẩm biên soạn: là việc tổng hợp thông tin, thu thập và chọn lọc các tài liệu tham khảo để viết lại thành một tác phẩm mới có sự trích dẫn những nguồn thông tin đã tham khảo.
- Bản chú giải: là tác phẩm thể hiện quan điểm, lời bình của người soạn bản chú giải đó, giải thích ý nghĩa để làm rõ hơn nội dung trong tác phẩm gốc.
- Tác phẩm tuyển chọn: được hiểu là một tập hợp các tác phẩm được lựa chọn bởi người biên soạn.
- Tác phẩm cải biên: là tác phẩm được sáng tạo ra trên cơ sở tác phẩm gốc bằng cách thay đổi hình thức diễn đạt.
- Tác phẩm chuyển thể: có thể hiểu là tác phẩm dựa trên tác phẩm gốc nhưng không làm thay đổi nội dung của tác phẩm gốc. Hiện nay, hình thức chuyển thể phổ biến là việc chuyển thể một tác phẩm văn học, câu chuyện… thành tác phẩm điện ảnh, phim truyền hình…
Xem thêm: Thủ tục bảo hộ bản quyền tác giả của Suntrust
Xác lập quyền tác giả đối với tác phẩm phái sinh
Việc xác lập quyền tác giả đối với tác phẩm phái sinh là vấn đề pháp lý có tính đặc thù, bởi tác phẩm phái sinh không được hình thành một cách hoàn toàn độc lập mà dựa trên nền tảng tác phẩm gốc. Do đó, ngoài các điều kiện chung về bảo hộ quyền tác giả, tác phẩm phái sinh còn phải đáp ứng các yêu cầu riêng biệt để quyền tác giả được xác lập một cách hợp pháp và đầy đủ.
Thứ nhất, tác phẩm phái sinh phải là kết quả của hoạt động sáng tạo mang tính cá nhân, quyền tác giả chỉ được xác lập đối với tác phẩm phái sinh nếu đó là kết quả của quá trình sáng tạo trực tiếp bởi chính tác giả, không được sao chép từ tác phẩm của người khác. Điều này có nghĩa, tác phẩm phái sinh phải có tính nguyên gốc ở một mức độ nhất định, thể hiện ở sự mới mẻ trong hình thức diễn đạt, cấu trúc, cách tiếp cận hoặc tư tưởng, dù vẫn kế thừa chất liệu từ tác phẩm gốc.
Thứ hai, tác phẩm phái sinh chỉ được xác lập quyền tác giả khi không gây phương hại đến quyền tác giả đối với tác phẩm gốc, pháp luật chỉ bảo hộ các tác phẩm phái sinh nếu việc sáng tạo không làm xâm hại đến quyền nhân thân hoặc quyền tài sản của tác giả, chủ sở hữu tác phẩm gốc. Việc sao chép, xuyên tạc, trích dẫn tùy tiện hoặc chuyển thể trái phép từ tác phẩm gốc có thể dẫn đến hành vi xâm phạm quyền tác giả, làm mất hiệu lực bảo hộ của tác phẩm phái sinh.
Thứ ba, việc sử dụng tác phẩm gốc để sáng tạo tác phẩm phái sinh phải được sự cho phép hợp pháp của chủ thể có quyền. Trừ những trường hợp thuộc phạm vi sử dụng hợp lý theo Điều 25 và Điều 26 Luật Sở hữu trí tuệ, người thực hiện phóng tác, chuyển thể, biên soạn… phải được sự đồng ý bằng văn bản của tác giả hoặc chủ sở hữu quyền tác giả đối với tác phẩm gốc. Việc không tuân thủ quy định này có thể khiến tác phẩm phái sinh bị coi là sản phẩm vi phạm và không được bảo hộ.
Thời hạn bảo hộ quyền tác giả đối với tác phẩm phái sinh
Theo pháp luật Việt Nam, tác phẩm phái sinh được bảo hộ quyền tác giả khi đáp ứng các điều kiện theo quy định, trong đó có việc xác định thời hạn bảo hộ. Về nguyên tắc, thời hạn bảo hộ quyền tác giả đối với tác phẩm phái sinh được xác định theo loại hình của tác phẩm mới được tạo ra, không phụ thuộc vào thời hạn bảo hộ của tác phẩm gốc.
Căn cứ Điều 27 Luật Sở hữu trí tuệ 2005, thời hạn bảo hộ được chia như sau:
- Các quyền nhân thân là quyền không thể chuyển giao, bao gồm quyền đặt tên, quyền đứng tên thật hoặc bút danh, quyền được nêu tên khi công bố, sử dụng tác phẩm và quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm, được bảo hộ vô thời hạn.
- Các quyền tài sản và quyền công bố tác phẩm được bảo hộ có thời hạn, cụ thể:
- Nếu tác phẩm phái sinh là tác phẩm văn học, lý luận, nghiên cứu, chú giải…, thời hạn bảo hộ là suốt đời tác giả và 50 năm sau năm tác giả qua đời. Nếu có đồng tác giả, thời hạn được tính từ năm người đồng tác giả cuối cùng qua đời.
- Nếu tác phẩm phái sinh thuộc loại hình điện ảnh, sân khấu, mỹ thuật ứng dụng, thời hạn bảo hộ là 75 năm kể từ khi công bố, hoặc 100 năm kể từ khi định hình, nếu không được công bố trong vòng 25 năm kể từ thời điểm định hình.
- Đối với tác phẩm khuyết danh, thời hạn bảo hộ là 75 năm kể từ khi công bố. Nếu trong thời gian này xác định được danh tính tác giả thì chuyển sang tính theo quy định chung: suốt đời tác giả và 50 năm sau năm tác giả qua đời.
- Tác phẩm di cảo, tức tác phẩm được công bố sau khi tác giả qua đời, có thời hạn bảo hộ là 50 năm kể từ thời điểm công bố đầu tiên.
Tác phẩm phái sinh, dù được tạo lập từ một hoặc nhiều tác phẩm gốc, nhưng một khi được công nhận là có tính sáng tạo riêng và không xâm phạm đến quyền tác giả của tác phẩm gốc, sẽ được bảo hộ độc lập với thời hạn như trên.
Để biết thêm thông tin chi tiết, vui lòng liên hệ Suntrust để được tư vấn và hỗ trợ.
