Quyền tác giả là một trong những chế định quan trọng của pháp luật sở hữu trí tuệ, nhằm ghi nhận và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của tổ chức, cá nhân đối với các sản phẩm sáng tạo mang tính nguyên gốc. Tuy nhiên, không phải mọi sản phẩm trí tuệ đều mặc nhiên được pháp luật bảo hộ. Để một tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả, trước hết cần đáp ứng đầy đủ các điều kiện theo quy định của pháp luật hiện hành. Việc xác định chính xác các điều kiện này không chỉ giúp tác giả bảo vệ hiệu quả quyền lợi của mình mà còn hạn chế các tranh chấp pháp lý phát sinh trong thực tiễn. Bài viết dưới đây sẽ phân tích cụ thể các điều kiện bảo hộ quyền tác giả theo Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam, đồng thời làm rõ một số điểm lưu ý khi áp dụng trên thực tế.
Quyền tác giả là gì?
Theo quy định tại khoản 2 Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ, quyền tác giả là quyền của cá nhân hoặc tổ chức đối với tác phẩm do mình trực tiếp sáng tạo hoặc sở hữu hợp pháp. Tác phẩm ở đây được hiểu là sản phẩm sáng tạo thuộc lĩnh vực văn học, nghệ thuật, khoa học, được thể hiện bằng bất kỳ phương tiện hoặc hình thức nào.
Về bản chất, quyền tác giả là một hình thức quyền sở hữu đặc biệt – quyền sở hữu đối với tài sản phi vật thể, phản ánh mối liên hệ giữa chủ thể sáng tạo (hoặc chủ sở hữu) và tác phẩm.
Nguyên tắc bảo hộ quyền tác giả
Bảo hộ hình thức thể hiện, không bảo hộ ý tưởng
Pháp luật chỉ bảo hộ hình thức thể hiện cụ thể của tác phẩm, không bảo hộ ý tưởng, thông điệp, chủ đề mang tính trừu tượng. Điều này nhằm bảo đảm tính khách quan trong việc xác lập quyền và tránh việc lạm dụng quyền bảo hộ.
Tôn trọng quyền tự do sáng tạo của cá nhân
Mọi công dân đều có quyền sáng tạo và được pháp luật bảo hộ, miễn là không vi phạm đạo đức xã hội hoặc quy định pháp luật. Nguyên tắc này khuyến khích sự phát triển tư duy độc lập, sáng tạo trong cộng đồng.
Bảo đảm quyền bình đẳng giữa các chủ thể
Không phân biệt quốc tịch, tổ chức hay cá nhân đều được đối xử công bằng trong việc xác lập và bảo vệ quyền tác giả. Chủ sở hữu có toàn quyền định đoạt và khai thác tác phẩm theo đúng quy định của pháp luật.
Ngăn chặn hành vi trùng lặp, sao chép trái phép
Tác phẩm được bảo hộ phải là bản gốc – do chính tác giả sáng tạo. Việc sao chép, mô phỏng hình thức thể hiện của tác phẩm mà không được phép sẽ bị coi là hành vi xâm phạm quyền tác giả. Trong đó, các yếu tố như cấu trúc, cách trình bày, lựa chọn ngôn ngữ, hình ảnh,… đều là những chi tiết có thể được xem xét để xác định sự sao chép trái phép.
Xem thêm: Thủ tục đăng ký Bản quyền tác giả của Suntrust
Điều kiện bảo hộ quyền tác giả
Theo quy định tại Điều 13 Luật Sở hữu trí tuệ, để được bảo hộ, một tác phẩm cần đáp ứng các điều kiện về tính sáng tạo (tính nguyên gốc) và hình thức thể hiện (tính định hình).
Tính sáng tạo, tính nguyên gốc
Tác phẩm được coi là có tính sáng tạo khi là kết quả của lao động trí tuệ độc lập, do chính tác giả trực tiếp sáng tạo, không sao chép hoặc vay mượn hình thức thể hiện từ tác phẩm khác.
Tính sáng tạo không yêu cầu tác phẩm phải độc đáo, có giá trị nghệ thuật hay học thuật cao, mà chỉ cần mang dấu ấn cá nhân – thể hiện cái riêng, tư duy, cảm xúc, phong cách sáng tạo của người sáng tác. Đây là yêu cầu tối thiểu để đảm bảo một tác phẩm đủ điều kiện được bảo hộ quyền tác giả.
Tính định hình (hình thức thể hiện)
Tác phẩm phải được thể hiện bằng một hình thức vật chất nhất định để có thể lưu giữ, nhận biết, truyền đạt hoặc sao chép. Ví dụ như: văn bản, bản nhạc, hình ảnh, âm thanh, hình khối, bố cục, màu sắc, video, mã lập trình,…
Luật không giới hạn phương tiện biểu đạt, miễn là tác phẩm có thể được nhận diện một cách rõ ràng và tồn tại dưới hình thức cụ thể (khác với ý tưởng, suy nghĩ hoặc cảm xúc chưa được thể hiện).
Điều kiện về chủ thể đăng ký quyền tác giả
Căn cứ khoản 2 Điều 13 Luật Sở hữu trí tuệ, tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả gồm tổ chức, cá nhân Việt Nam; tổ chức, cá nhân nước ngoài có tác phẩm được công bố lần đầu tiên tại Việt Nam mà chưa được công bố ở bất kỳ nước nào hoặc được công bố đồng thời tại Việt Nam trong thời hạn ba mươi ngày, kể từ ngày tác phẩm đó được công bố lần đầu tiên ở nước khác; tổ chức, cá nhân nước ngoài có tác phẩm được bảo hộ tại Việt Nam theo điều ước quốc tế về quyền tác giả mà Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên.
Như vậy, một tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả khi thỏa mãn các điều kiện sau:
- Được sáng tạo trực tiếp bởi tác giả thông qua hoạt động trí tuệ cá nhân;
- Có tính sáng tạo, không sao chép hình thức thể hiện của tác phẩm khác;
- Thể hiện dưới hình thức vật chất xác định: văn bản, âm thanh, hình ảnh, chương trình phần mềm, v.v.;
- Được công bố lần đầu tại Việt Nam hoặc trong vòng 30 ngày kể từ khi công bố tại nước ngoài;
- Tác giả là công dân hoặc tổ chức nước ngoài có tác phẩm được bảo hộ tại Việt Nam theo điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
*Lưu ý:
- Việc bảo hộ không phụ thuộc vào việc đăng ký quyền tác giả, tuy nhiên việc đăng ký là căn cứ quan trọng trong trường hợp có tranh chấp;
- Ý tưởng, phương pháp, quy trình vận hành, khái niệm toán học, dữ liệu thô sẽ không thuộc phạm vi bảo hộ quyền tác giả;
- Tác phẩm cần đảm bảo tính độc lập, không trùng lặp hình thức thể hiện với các tác phẩm đã được công bố hợp pháp trước đó.
Các loại hình tác phẩm được bảo hộ bản quyền tác giả
Theo Điều 14 của Luật Sở hữu trí tuệ, các tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả bao gồm:
- Tác phẩm văn học, khoa học, sách giáo khoa, giáo trình;
- Bài giảng, phát biểu, bài nói;
- Tác phẩm báo chí;
- Tác phẩm âm nhạc;
- Tác phẩm nhiếp ảnh;
- Tác phẩm điện ảnh, sân khấu;
- Tác phẩm tạo hình, mỹ thuật ứng dụng;
- Tác phẩm kiến trúc;
- Bản đồ, bản vẽ địa hình, công trình;
- Chương trình máy tính, sưu tập dữ liệu;
- Tác phẩm văn học, nghệ thuật dân gian;
- Tác phẩm phái sinh (nếu không gây phương hại đến quyền tác giả gốc).
Bên cạnh đó, không phải mọi nội dung đều được xem là tác phẩm để được bảo hộ. Các đối tượng sau không thuộc phạm vi bảo hộ quyền tác giả:
- Tin tức thời sự thuần túy: là các bản tin ngắn không có tính sáng tạo, chỉ mang tính cung cấp thông tin.
- Văn bản hành chính: bao gồm luật, văn bản pháp luật, công văn, quyết định hành chính của cơ quan nhà nước.
Việc hiểu đúng và đầy đủ về điều kiện bảo hộ quyền tác giả sẽ giúp cá nhân, tổ chức bảo vệ tối đa quyền lợi hợp pháp đối với sản phẩm sáng tạo của mình. Trong thời đại số, nơi mà các tác phẩm dễ dàng bị sao chép và sử dụng trái phép, việc nắm rõ các quy định pháp lý là điều hết sức cần thiết.
Để biết thêm thông tin chi tiết, vui lòng liên hệ Suntrust để được tư vấn và hỗ trợ.
